Çok Partili Hayata Geçiş Denemeleri
1 Nisan 1923 yılında seçimler yapılmıştır. Seçimlerden sonra Mustafa Kemal Atatürk Halk Fırkasının adını değiştirmiş ve Cumhuriyet Halk Partisi yapmıştır. Başkan olarak Mustafa Kemal seçilmiştir. Bir kanun ile askerlerin siyasi parti kuramayacağı kabul edilmiştir. Bu yüzden Kazım Karabekir , Refet Bele ve Ali Fuat Cebesoy askerlik mesleklerinden ayrılmıştır. Çok partili hayata geçiş süreci 1924 tarihinde Terakkiperver Cumhuriyet Fırkasının kurulması ile başlamıştır.
17 Kasım 1924 – Terakkiperver Cumhuriyet Partisi
Kurulan ilk muhalefet partisidir. Kazım Karabekir önderliğinde kurulmuştur ve Kazım Karabekir başkanlığını yapmıştır. Türkiye Cumhuriyeti’nin ikinci partisi ve ilk muhalefet partisidir. Mustafa Kemal Atatürk paşaların parti kurmasını ” Paşaların Komplosu ” olarak adlandırmıştır.
Kazım Karabekir , Adnan Adıvar , Rauf Orbay , Ali Fethi Okyar ve Refet Bele CHP’den ayrılarak Terakkiperver Cumhuriyet Partisi’ni kurmuştur. Kodlaması KARAR’dır.
Dine saygılı olacaklarını söyleyen bu parti eski rejim tarafından büyük ilgi görmüştür. Şeyh Sait İsyanının çıkması ile parti kapatılmıştır. Çünkü isyanı çıkaranlar arasında Terakkiperver Cumhuriyet Partisi üyelerinin de olduğu düşünülmüştür. Olay ile ilgili İstiklal Mahkemeleri kurulmuştur.
İlk kez çok partili hayata geçiş başarısız olmuştur.
12 Ağustos 1930 – Serbest Cumhuriyet Partisi
Mustafa Kemal Atatürk’ün isteği ile Ali Fethi Okyar tarafından kurulmuştur. Üyeleri arasında Mustafa Kemal’in kardeşi Makbule Hanım’da yer almıştır.
Ekonomide Liberalizm’i savunmuşlardır. Yapılan inkilaplara karşı olanlar bu partiye üye olarak girmişlerdir.
Fethi Okyar partiye eski rejim taraflarının katılmasından endişe duyduğu için partiyi kendi isteği ile 18 Aralık 1930 tarihinde kapatmıştır.
Bir kez daha çok partili hayata geçiş denemeleri başarısız olmuştur. 1945 yılına kadar çok partili hayata geçiş denemesi yapılmamıştır.
Çok Partili Hayata Geçiş
2.Dünya Savaşı’nda sonra Türkiye Birleşmiş Milletlere kurucu üye olarak katılmıştır. Dönemin cumhurbaşkanı İsmet İnönü’dür.
Birleşmiş Milletlerin üyeleri çoğunlukla demokrasi ile yürütülen devletlerdir. İsmet İnönü Birleşmiş Milletlerde söz sahibi olabilmek için ikinci bir partinin kurulmasına izin vermiştir ve bir kez daha çok partili hayata geçiş denemesi yapılmıştır.
18 Temmuz 1945 – Milli Kalkınma Partisi
Parti Nuri Demirağ tarafından kurulmuştur. Çok partili rejimde kurulan ilk muhalif partidir. Dönemin başbakanı Şükrü Saraçoğlu’na yapılan başvuruyu Şükrü Saraçoğlu onaylamış ve parti kurulmuştur.
Parti 1946 – 1950 seçimlerine katılmış ve herhangi bir varlık gösterememiştir.
7 Ocak 1946 – Demokrat Parti
Celal Bayar , Adnan Menderes , Fuat köprülü ve Refik Koraltan CHP’den istifa ederek Demokrat Partiyi kurmuştur.
Kurulduğu yıl 1946 seçimlerinde başarısız olmuşlardır. 1946 seçimleri açık oy gizli sayım ilkesi ile yapılmıştır.
1950 yılında yapılan seçimlerde açık sayım gizli oy ilkesi ile seçimler yapılmıştır. Demokrat Parti seçimleri kazanmıştır. 27 yıllık CHP iktidarına son vererek CHP’den sonra iktidara gelen 2.parti olmuştur.
Celal Bayar Cumhurbaşkanı , Fuat Köprülü Meclis Başkanı , Adnan Menderes Başbakan ve Refik Koraltan Dışişleri Bakanlığı görevini yapmıştır.
Parti sırası ile 1950-1953-1957 seçimlerini kazanmıştır.
1960 yılında yapılan 27 Mayıs Darbesi ile Demokrat Parti iktidarı sona ermiştir.
Maliye Bakanı Hasan Polatkan , Dışişleri Bakanı Fatin Rüştü Zorlu , Başbakan Adnan Menderes İmralı Adası’nda idam edildi.
Celal Bayar , Refik Koraltan ve 11 kişinin idam cezası ömür boyu hapse çevrilmiştir.
20 Temmuz 1948 – Millet Partisi
Kurulmasında ki neden Demokrat Partinin , CHP’ye sert muhalefet yapmamasıydı. Fevzi Çakmak önderliğinde kurulmuştur.
Partinin ilk genel başkanı Hikmet Bayur, partinin dinci ve gericilerin eline geçtiğini öne sürerek MP’den istifa etti. İstifası suç duyurusu olarak kabul edildi ve parti hakkında soruşturma açıldı.
Açılan dava sonucunda partinin “dini esasa dayanan ve gayesini saklayan bir cemiyet olduğu” sonucuna varıldı ve parti 27 Ocak 1954’te resmen kapatıldı.
İnstagram adresimiz için buraya tıklayabilirsiniz.
